Autonomia w prawie rodzinnym : sprawy o rozwód

Rejent 2024, nr 11, s. 62-78.

The Role of Prof. Tadeusz Smyczyński as a Drafter of the UN Convention on the Rights of the Child

Acta Universitatis Sapientiae. Legal Studies 2024, t. 13, nr 1, s. 5–22.

The author describes the role played in the creation of the United Nations Convention on the Rights of the Child by Prof. Tadeusz Smyczyński, a Polish lawyer who all his life was associated with the Institute of Legal Sciences of the Polish Academy of Sciences, but whose merits are not widely known even in Poland. The author, who is a disciple of Prof. Smyczyński, describes the latter’s career, his enormous scientific achievements (especially in the area of family law), and the role of his teachers, who were the outstanding civilists profs. Alfred Ohanowicz and Zbigniew Radwański. In describing Prof. Smyczyński’s work on the draft United Nations Convention on the Rights of the Child, the author also considers the specific socio-political context of the 1970s and 1980s. The specific characteristics of doing research and scientific work in Poland over more than half a century before and after the 1989 regime change are also addressed. Particular attention is paid to the main topics of the work on the draft Convention, including debates on the two key issues of the meaning of child (Who may be considered a child? Who do the rights contained in the Convention concern?) and the parent– child relationship (What role should be assigned to the state? How active should it be in relation to the family and the child?). For Prof. Smyczyński, these were the most important issues on which he focused, and they also had a significant impact on the content of the formulations adopted in the Convention. They are still fundamental, and the dispute over the protection of the lives of unborn children and the legal position of parents is currently gaining momentum. At the end, the author presents Prof. Smyczyński’s views on the Convention and its role as expressed in a conversation they had in the fall of 2023. On the one hand, Prof. Smyczyński feels satisfied with the results of his erstwhile work, but, on the other, regrets that the world is moving in the wrong direction on the issues dearest to him.

The Primacy of Parents in Child-Rearing for a Child in Foster Care

Law, Identity and Values 2022, t. 2, nr 2, s. 7-24.

This study investigates the legal status of parents of children placed in foster care, in view of the constitutional principle of the primacy of parents in child-rearing. It analyzes the legal status of parents in all possible cases when a child has been placed in foster care or in a childcare facility, especially the case based on a ruling that restricts parental authority, which is the most common circumstance and the most ambiguous in terms of the research problem explored here. Moreover, this study examines the thesis that both parents and foster carers jointly affect the child, making it difficult to defend the position that parents should enjoy the primacy. Nevertheless, the purpose of the provisions of the Family and Guardianship Code and the Act on Family Support and Foster Care System is clearly to restore the primacy of parents.

Marriage in the Light of Selected Judgements of the Constitutional Tribunal of the Republic of Poland

Law, Identity and Values 2021, t. 1, nr 1, s. 7-21.

This article attempts to show how marital issues are treated in the jurisprudence of the Constitutional Tribunal of the Republic of Poland. The issue of marriage accounts for only a small proportion of all family issues taken up by the Constitutional Tribunal for adjudication. The author points out the need for caution, reliability, and thorough analyses in the justifications, and also highlights the care the Tribunal shows for the stability of provisions regulating family life, which corresponds to the delicacy and stability of relations in marriage and family.

Application of the Clause of the Good of the Child : Reflections Inspired by the Decision of the Supreme Court on the Creation of Foster Families

Studia Iuridica Lublinensia 2021, t. 30, nr 5, s. 29-51.

The article concerns the good of the child clause. Once the sense of the clause was specified, the focus of the article was shifted onto the issue that is closely related to the practice of judicial decisions undertaken by courts, namely to the criteria under which the courts apply this clause. To illustrate the issue, it was necessary to make references to the achievements of the theory of law concerning the linguistic interpretation and functional interpretation and, in particular, the relationship between them. The background and inspiration for the considerations is the decision of the Supreme Court issued a few years ago, in which the obvious thesis was propounded that if the linguistic interpretation leads to absurd conclusions, contradicting the assumption of the rationality of the legislator’s actions and contradicting the axiology of the legal system, then the conclusions should be abandoned and the decisions should be made on the basis of the good of the child clause. The author however claims that the Supreme Court has erroneously interpreted Article 42 of the Act of family support and foster care. He supports his claim saying that in the discussed case there were no grounds for rejecting the norm interpreted with the use of linguistic interpretation methods. Moreover, the author asserts that the Supreme Court has improperly applied that functional interpretation since, referring to the constitutional value of the good of the child, it did not in fact protect it, and by its decision the court made the person who did not meet the legal and moral criteria obtain the status of a foster family.

Artykuł dotyczy klauzuli dobra dziecka. Po omówienia jej sensu uwagę skoncentrowano na zagadnieniu mającym ścisły związek z praktyką orzeczniczą sądów, a mianowicie na kryteriach stosowania przez nie tej zasady. Wymagało to nawiązania do dorobku teorii prawa dotyczącego wykładni językowej i wykładni funkcjonalnej, a zwłaszcza relacji między nimi. Tłem i inspiracją dla rozważań jest wydane kilka lat temu postanowienie Sądu Najwyższego, w którym wypowiedziano oczywistą tezę, że jeżeli wykładnia językowa prowadzi do wniosków absurdalnych, sprzecznych z założeniem o racjonalności działań prawodawcy i przeczących aksjologii systemu prawa, wówczas należy od nich odstąpić, formułując orzeczenie na podstawie klauzuli dobra dziecka. Autor zarzuca Sądowi Najwyższemu błędy w interpretacji kluczowego art. 42 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz twierdzi, że w omawianej sprawie brak było podstaw do odrzucenia normy wyinterpretowanej metodami wykładni językowej. Ponadto zarzuca Sądowi Najwyższemu niewłaściwe zastosowanie wykładni funkcjonalnej, skoro powołując się na wartość konstytucyjną, jaką jest dobro dziecka, w istocie dobra tego nie chronił, a wyrokiem spowodował uzyskanie statusu rodziny zastępczej przez osobę, która nie spełniała prawnych i moralnych po temu kryteriów.

Wokół Projektu Kodeksu Rodzinnego przedłożonego w lipcu 2018 r. przez Rzecznika Praw Dziecka

Prawo w Działaniu 2019, nr 40, s. 9-42.

Tezą artykułu jest to, że Projekt Kodeksu Rodzinnego przedłożony w 2018 r. przez Rzecznika Praw Dziecka słusznie nie został uchwalony. Zamysł jego utworzenia był błędny, gdyż nie istnieje potrzeba stworzenia nowego dokumentu tego rodzaju. Lepszym rozwiązaniem jest nowelizowanie obecnie obowiązującego Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Za szczególnie niepożądane autor uważa liczne zapożyczenia z ustawodawstw innych państw, w tym te dotyczące pieczy naprzemiennej, odpowiedzialności rodzicielskiej (w miejsce władzy rodzicielskiej). Wskazuje też na kontrowersyjność połączenia w jednym akcie prawnym problematyki prawa materialnego i formalnego, a także na rażące błędy z punktu widzenia zasad techniki legislacyjnej. W sposób szczególny krytykuje wiele sformułowań, z których nie da się wyinterpretować norm, a więc nie powinno być dla nich miejsca w projekcie aktu prawnego. Za godne aprobaty uważa kilka szczegółowych rozwiązań, w tym zwłaszcza obowiązek leczenia odwykowego kobiet w ciąży, które spożywają alkohol.

This paper puts forward a thesis that it was justifi able not to accept the Family Code Bill submitted by the Ombudsman for Children in 2018. At its very inception, the idea of the bill was fl awed as there was no need for an instrument of this kind to be created. Amending the existing Family and Guardianship Code seems much more constructive. The author fi nds undesirable or even adverse numerous solutions taken over from legislations of other countries, including those relating to alternating custody or replacement of the phrase ‘parental power’ with ‘parental responsibility’. It also seems controversial to lump together the problems of substantive and procedural law in one legal instrument. Moreover, the author pinpoints many grave errors in the text from the point of view of legislative drafting rules and criticizes many expressions from which it is not possible to interpret norms; hence they should be never included in the draft of a legal instrument. Nonetheless, some detailed solutions seem worthy of approval, especially making alcohol addiction treatment mandatory for women who abuse alcohol while pregnant.

Jakie prawo jest potrzebne pedagogom?

Studia Edukacyjne 2017, nr 45, s. 107–121.

The article discusses the relation between law and pedagogy as well as between lawyers (theoreticians and practitioners) and pedagogues (theoreticians and practitioners). The author describes the manifestations of the current legal crisis and indicates how this process affects social life, particularly its pedagogical aspect. In his opinion, law should ensure freedom of pedagogical initiatives instead – as the dominant trend dictates – restrain them. The article is a changed version of a lecture delivered on the occasion of a jubilee of Professor Wiesław Ambrozik, held on 16 November 2017, in Collegium Minus, Adam Mickiewicz University, Poznań.

O potrzebie zmian w polskim prawie rozwodowym

Studia Prawnicze 2016, nr 3, s. 99-127.

The author discusses an always relevant problem of the model of the procedure for dissolving marriage. The problem is analyzed from the point of view not only of law, but also social sciences, primarily, psychology. He observes a presence of a dominant tendency nowadays to deemphasize the meaning of marriage and family, and to succumb to crisis and file for a divorce for banal reasons. The so called pro-divorce mentality translates into a tendency observed among judges to favour divorce. On the other hand, the author assesses the legal acts referring to divorce cases as reasonable, i.e. neither favoring nor facilitating divorce. Therefore, a need is emphasized to change the approach to the family in a critical situation. He suggests that in a family court instead of settling family legal problems an attempt should be made to solve them. To this effect, in local communities, special groups comprising psychologists, pedagogues, lawyers, social workers and other specialists should be set up. The ultimate goal for the groups would be to try to reconcile the spouses, to help them solve their family problems, including assistance in dealing with all divorce procedures. People dissatisfied with the proposal suggested by such a group might have a right to file a case in court. In court the proceedings should be held in compliance not with the so far applied adversarial principle but with the conciliatory principle.

Relacja rodzice i inne osoby dorosłe a dzieci w świetle nowych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i niektórych innych ustaw : (wybrane problemy)

Acta Iuris Stetinensis. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 2014, nr 6, s. 371-400.

Prawo jako narzędzie wspierania rodziny w środowisku lokalnym : (rozważania sceptyczne)

Studia Edukacyjne 2009, nr 10, s. 93-108.

O (nie)zamykaniu domów dziecka

Archiwum Kryminologii 2007-2008, t. XXIX-XXX, s. 791-801.

Podstawą rozważań zaprezentowanych w artykule jest próba odpowiedzenia na pytanie dotyczące zasadności istnienia domów dziecka w niezmiennej i przestarzałej formie wypracowanej w ramach poprzedniego ustroju. Autor tekstu za powód, który pchnął go do napisania publikacji uznał konieczność skomentowania przebiegu dyskusji wywołanej przez liczne przekazy medialne dotyczące ochrony praw dzieci przebywających w placówkach opiekuńczych. Motorem napędowym były narastające wokół nich nieścisłości i uproszczenia pozbawione wnikliwej analizy. Odwołując się do własnego doświadczenia, M. Andrzejewski zwraca uwagę na powszechną współcześnie niedostrzegalność przydatności placówek opiekuńczo-wychowawczych. Autor publikacji sugeruje, że porażki odnoszone przez placówki nie prowadzą do niezbędnego krytycyzmu, a problematyka złożoności instytucji pieczy zastępczej ginie w powierzchownej debacie publicznej. W tekście przytoczone zostały skutki dyskusji, jaka rozpoczęła się w 1998 roku za sprawą akcji medialnej pod hasłem: Zamknijmy domy dziecka, tygodnika „Polityka”. W jej wyniku w prasie ukazało się kilkanaście artykułów przemawiających za wprowadzeniem nowoczesnego podejścia mającego na celu umieszczanie dzieci w rodzinach zastępczych i placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Celem nowej metody miało być podjęcie działań wspierających rodziny dysfunkcyjne. W debacie publicznej podkreślano konieczność wzmocnienia ilości działań skierowanych wobec rodziców i reszty rodziny wychowanka i odejście od wyłącznej koncentracji nad małoletnim umieszczonym w placówce. Nowym celem przedstawionym przez autora miała być reintegracja całej rodziny, z której wcześniej wykluczano opiekunów prawnych dziecka. W tekście zaprezentowane zostały także skutki reformy pieczy zastępczej rozpoczętej przez rząd J. Buzka, w wyniku której odpowiedzialność prowadzenia placówek opiekuńczo-wychowawczych i rodzin zastępczych powierzono samorządom powiatowym, powołując tzw. powiatowe centra pomocy rodzinie. Autor artykułu przytacza także argumenty przemawiające za nielikwidowaniem domów dziecka takie jak: ugruntowana tradycja funkcjonowania tego typu placówek w demokratycznych krajach przestrzegających praw człowieka, konieczność dopasowania odpowiedniej formy odseparowywania dziecka od rodziny do indywidualnych potrzeb bez stosowania gradacji, która może okazać się krzywdząca i nie przystawać do sytuacji konkretnego wychowanka oraz silne osadzenie placówki lokalnie w terenie. M. Andrzejewski podkreśla jednocześnie, że nie wszystkie domy dziecka uwzględniają w swojej pracy współcześnie wypracowane rozwiązania. Przykładem jest np. nieprzystające do potrzeb dziecka przygotowanie do pracy w placówce absolwentów studiów na kierunkach pedagogicznych, którzy mimo zapału i chęci, nie są uczeni m.in. jak pracować z rodzinami wychowanków. We wnioskach autor publikacji przestrzega przez antagonistycznym postrzeganiem instytucjonalnych i rodzinnych form pieczy zastępczej, które nie powinny być stawiane przeciwko sobie. M. Andrzejewski sugeruje, że większy nacisk powinien być kładziony na sposób pracy w obu typach pieczy zastępczej. Podstawą powinno być odejście od archaicznych form pracy na rzecz współczesnych metod.

The underlying idea of the article is an attempt to answer whether the existence of children’s homes in an unchangeable and outdated form, developed under the previous system, is justified. The author wrote the article because he was urged to comment on the discussion caused by numerous media messages concerning the protection of the rights of children in institutions. The motive for this was the growing inaccuracies and oversimplifications that lacked careful analysis. Referring to his own experience, Marek Andrzejewski calls attention to the common contemporary underestimation of the usefulness of educational institutions. The author suggests that the failures of institutions do not lead to the necessary criticism and that the complexity of the institution of foster care gets lost in superficial public debate. The text cites the aftermath of a discussion that began in 1998 with a media campaign under the slogan of Let’s close children’s homes by the weekly magazine Polityka. As a result, a dozen or so articles appeared in the press arguing for the introduction of a modern approach to placing children in foster families and in care and educational institutions. The new approach was to support dysfunctional families. The public debate emphasised the need to expand the range of activities aimed at the parents and the rest of the family of a foster child, and to move away from focussingexclusivelyon the minor placed in an institution. According to the author, the new goal was to reintegrate the whole family from which the legal guardians of the child had previously been excluded. The text also presents the effects of the foster care reform initiated by the Buzek government, which entrusted the responsibility for running foster care centres and foster families to local governments, thereby establishing the district family assistance centres. The author cites arguments for not closing down the children’s homes, such as the well-established tradition of such institutions in democratic countries that respect human rights, the need to individually tailor the form of separatinga child from the family without using foster services that may prove harmful to and incompatible with the situation of a particular child, and the strong local presence of the institution. At the same time, Andrzejewski emphasises that not all children’s homes incorporate contemporary solutions in their work. For example, graduates of educational faculties who are not prepared to work in the institution, despite their enthusiasm and willingness, are not taught how to work with families. In his conclusions, the author warns against an antagonistic perception of institutional and family forms of foster care, which should not be pitted against each other. Andrzejewski suggests that more emphasis should be placed on the way of working in both types of foster care. Fundamental to this should be a move away from archaic forms of work to contemporary methods.

Dziecko w placówce opiekuńczo-wychowawczej : (wybrane zagadnienia prawne)

Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka 2006, t. 5, nr 4, s. 6-35.

Polskie placówki opiekuńczo-wychowawcze poddane zostały reformie, której podłożem filozoficzno-prawnym są zasada pomocniczości i prawa człowieka. Podjęto prawno-organizacyjne decyzje, by celem działania tych placówek było podejmowanie prób reintegracji rodziny wychowanka. Kluczową kwestią jest przełamanie mentalnych oporów wychowawców, sędziów rodzinnych, pracowników socjalnych wobec idei współpracy z rodzicami wychowanków. Od tego zależy bowiem realizacja istotnego prawa dziecka przebywającego w placówce, jakim jest jego prawo do życia w rodzinie. Dla wielu grup dzieci, które w danym momencie muszą zostać odłączone od rodziców, umieszczenie w placówce opiekuńczo-wychowawczej jest rozwiązaniem najlepszym z możliwych (bo w istocie swej jedynym), o ile – rzecz jasna – jest to placówka funkcjonująca na nowych, określonych w założeniach reformy, zasadach.

Polish care and educational institutions have been recently reformed, with the principle of helpfulness and respect for human rights constituting the philosophical and legal basis of the reform. Legal and organizational decisions have been taken to make family reintegration a major goal pursued by such institutions. One of the key challenges is to overcome the reluctance to cooperate with institutionalized children’s parents, which is commonly shown by institutional staff, family judges, and social workers. This is a prerequisite for respecting institutionalized children’s essential right to live in a family. For many groups of children, who at some point have to be separated from their families, being placed in an institution is the best possible solution (or the only one available), provided, however, that the institution operates according to the new principles, as defined in the assumptions of the recent reform.

Współpraca sądów rodzinnych i instytucji pomocy społecznej w umieszczaniu dzieci poza rodziną

Państwo i Prawo 2003, nr 9, s. 87-97.

Prawna regulacja opieki nad rodziną i dzieckiem : uwagi na temat aktualnych kwestii spornych

Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 2002, nr 8, s. 10-19.

Prawne podstawy systemu opieki nad rodziną i dzieckiem

Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 2001, nr 4, s. 3-7.

Ochrona praw osobistych dziecka i człowieka dorosłego w świetle standardów międzynarodowych i prawa polskiego : (zagadnienia wybrane)

Studia Prawnicze 2001, nr 3/4, s. 249-281.

Współautorstwo: Smyczyński, Tadeusz; Schulz, Anna Natalia; Kociucki, Lechosław

Ochronę praw osobistych człowieka można rozpatrywać nie tylko w wymiarze indywidualnym, ale i rodzinnym. Ochrona tożsamości cywilnej człowieka po urodzeniu i związane z tym jego pochodzenie od określonych rodziców ma tak silny kontekst rodzinny, że realizacja tych praw odbywa się także na płaszczyźnie ochrony rodziny. Jeszcze bardziej „rodzinny” charakter ma respektowanie praw dziecka umieszczonego z różnych przyczyn poza rodziną naturalną. Trafne jest jednak stwierdzenie, iż mamy wtedy do czynienia nie z prawami rodziny, lecz raczej z prawami ludzi jako członków rodziny. Rodzina nie ma bowiem bytu niezależnego od swoich członków, natomiast należy w niej dostrzegać określone relacje między jej członkami. Prawa rodziny są chronione przez respektowanie przyrodzonych praw podmiotowych ludzi ją tworzących66. Mniej uwarunkowań rodzinnych dotyczy osoby pełnoletniej wymagającej pieczy prawnej ze względu na różnego rodzaju ułomności. Niekiedy bowiem należy udzielić takiej osobie ochrony przed szkodliwym działaniem członków jej rodziny. Ta problematyka, zwłaszcza w zakresie sposobu zorganizowania pieczy prawnej nad osobą dotkniętą chorobą psychiczną bądź głębokim alkoholizmem, wymaga nowych, bardziej elastycznych rozwiązań prawnych. Polskie osobowe prawo cywilne odpowiada natomiast międzynarodowym standardom; w szczególności wniosek ten dotyczy reformowanego w ostatnich latach prawa rodzinnego.

The protection of a person's personal rights can be considered not only at an individual but also at a family level. The protection of a person's civil identity at birth and the associated descent from specific parents has such a strong family context that the realisation of these rights also takes place at the level of family protection. Even more 'familial' in nature is the respect of the rights of a child placed, for various reasons, outside his or her natural family. However, it is accurate to say that we are then not dealing with the rights of the family, but rather with the rights of people as members of the family. Indeed, the family does not have an existence independent of its members; instead, certain relationships between its members must be recognised. The rights of the family are protected by respecting the inherent subjective rights of the people who form it. Fewer family conditions apply to an adult in need of legal custody due to various disabilities. This is because it is sometimes necessary to provide such a person with protection from the harmful actions of his or her family members. This issue, especially with regard to how legal custody of a person with a mental illness or severe alcoholism is organised, requires new, more flexible legal solutions. Polish personal civil law, on the other hand, conforms to international standards; in particular, this conclusion applies to family law, which has been reformed in recent years.

Konwencja o Prawach Dziecka : geneza i znaczenie

Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 2000, nr 5, s. 3-7.

Świadczenia z pomocy społecznej a obowiązki alimentacyjne członków rodziny

Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1999, nr 3/4, s. 47-68.

Instytucja rodzin zastępczych w świetle nowych regulacji prawnych

Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 1999, nr 8, s. 9-16.

O potrzebie reformy funduszu alimentacyjnego

Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1998, nr 1, s. 11-17.

Problematyka prawna pieczy nad dzieckiem umieszczonym w rodzinie zastępczej lub w placówce

Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 1998, nr 2, s. 22-29.

Prawo dziecka do pieczy zastępczej a prawo do życia w rodzinie

Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 1997, nr 4, s. 6-11.

Przeciwdziałanie zjawisku sieroctwa społecznego jako obszar współpracy oświaty i pomocy społecznej

Biul.Informacyjny Służb Społecznych WSPS 1997, nr 1, s. 36-41.

Roszczenie zwrotne wobec dłużnika funduszu alimentacyjnego

Studia Prawnicze 1994, nr 1/4, s. 177-190.

Prawo dziecka do życia w rodzinie

Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 1995, nr 2.

Prawa dzieci : [Konwencja ONZ o prawach dziecka]

Tygodnik Powszechny 1994, nr 15.

Sieroctwo przed sądem

Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 1992, nr 3, s.112-114.

Votum separatum

Tygodnik Powszechny 1990, nr 18.

[Dotyczy projektu ustawy o ochronie dziecka poczętego].

Istnienie obowiązku alimentacyjnego jako przesłanka powstania prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego

Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1985, nr 1, s. 95-109.