Moralność administracyjna w koncepcji zezwolenia na nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców
Fenomen prawa administracyjnego : księga jubileuszowa Profesora Jana Zimmermanna / redakcja naukowa Wojciech Jakimowicz, Mariusz Krawczyk, Iwona Niżnik-Dobosz. Warszawa : Wolters Kluwer, 2019, s. 217-236.
Sfera moralności administracyjnej w postępowaniu administracyjnym prowadzonym na podstawie ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców zawiera się w nadrzędnym znaczeniu aksjologicznym celów i motywów tej ustawy. W świetle przeprowadzonych rozważań ochrona elementarnych atrybutów filozoficznej koncepcji „państwa” to właśnie te idee. Bez wątpienia obronność i bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny i zdrowie społeczeństwa to elementy mające wymiar kardynalny. Nie można odmówić zbliżonego charakteru politykom społecznym czy tożsamego ciężaru gatunkowego wymaganemu od cudzoziemca atrybutowi posiadania więzi z Polską. W ocenie moralnej wszystkie te przesłanki uważam za pozytywne.
Choć od wieków znana jest sentencja Sensum, non verba spectamus, to jednak urzędnik prowadzący sprawę administracyjną zobowiązany jest do przekonującego dookreślenia znaczenia tych celów i motywów w wymiarze praktycznym. Dlatego w ustawowych założeniach zapewniono sprawny system współpracy z organem właściwym do spraw wewnętrznych z wszelkimi urzędami, sądami, notariuszami i innymi podmiotami, które mogą mieć informacje istotne dla postępowania administracyjnego. Zaczerpnięte z tych źródeł informacje stanowią przedmiot rozważań na każdym z etapów postępowania, z którymi doktryna wiąże istnienie luzu decyzyjnego. Rozważania te mają charakter oceny zebranego materiału dowodowego właśnie przez pryzmat motywów i celów ustawy. Finalnym efektem tych prac jest oczywiście akt administracyjny, który na zasadach kodeksowych i ogólnych podlega kontroli sądowoadministracyjnej.
Luzu decyzyjnego nie ma natomiast w alternatywnej formie nadzoru ministra właściwego do spraw wewnętrznych nad nabywaniem nieruchomości przez cudzoziemców, czyli wspomnianego nadzoru ex post. Brzmienie przepisów jest tutaj bezsprzecznie jednoznaczne i bezwarunkowe. Brak wymaganego prawem zezwolenia powoduje nieważność każdej czynności prawnej, w wyniku której cudzoziemiec nabył nieruchomość, a działania organu administracji rządowej i sądu w tym zakresie mają charakter reaktywny i związany. Sądowe unieważnienie notarialnej umowy cywilnoprawnej, czasem po wielu latach od jej zawarcia, powoduje dalekie, wtórne i często nieproporcjonalnie wielkie negatywne skutki dla nabywcy nieruchomości. Choć największe dylematy natury moralnej mogą pojawić się w tym elemencie całego systemu nadzoru stosowania ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, to ustawodawca nie pozostawił miejsca na rachunek aksjologiczny.
Polskie prawodawstwo nie zna procesowego terminu „norma moralności administracyjnej”, przez co pozbawia stronę konkretnego postępowania administracyjnego jednego z potencjalnych narzędzi ochrony. Forum, na którym ustawa o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców przewiduje dyskusję o pryncypiach, jest jednak zagwarantowane w jej treści. Minister właściwy do spraw wewnętrznych co roku składa szczegółowe sprawozdanie z realizacji ustawy do akceptacji Sejmowi. Niewątpliwie jest to doskonała okazja do regularnej debaty parlamentarnych stronnictw politycznych o celach i motywach polityki realizowanej na mocy omawianego aktu.
