Wyrok TK w sprawie K 3/21 a zasada pierwszeństwa prawa unijnego : (perspektywa pluralizmu konstytucyjnego)

Państwo i Prawo 2024, nr 3, s. 3-27.

Istotą aktualnego sporu między TK i TS nie jest konflikt między zasadą nadrzędności Konstytucji a zasadą pierwszeństwa prawa unijnego, lecz odpowiedź na pytanie, w świetle jakich wartości konstytucyjnych uzasadnione jest stanowisko aprobujące bądź kwestionujące wyroki Trybunału Sprawiedliwości. Innymi słowy, jaka idea konstytucjonalizmu wyznacza rozstrzygnięcie sądu konstytucyjnego: czy jest to konstytucjonalizm liberalny - stawiający w centrum ochronę praw jednostki - zbieżny z założeniami aksjologicznymi orzecznictwa TS, czy nieliberalny - kwestionujący imperatyw kontroli władzy publicznej przez niezależne sądy. Taka konkluzja wydaje się uprawniona w świetle analizy wyroku K 3/21, w szczególności zawartych tam odwołań do orzecznictwa TK sprzed 2016 dotyczących relacji Konstytucji i prawa unijnego, dokonywanej przez pryzmat pluralizmu konstytucyjnego.

Numerous commentaries on the current dispute between the CJ and the Polish Constitutional Tribunal (CT), of which CT judgment in case K 3/21 in particular has become an expression, identify the CT’s questioning of the principle of primacy of EU law, established in CJ case law, as the core of the conflict. This opinion is formulated from the point of view of EU law. Meanwhile – from the perspective of Polish constitutional law – the paradigm developed in the pre-2016 case law of the CJ seems more appropriate for an assessment of the dispute. In this article, this perspective is the starting point for the assessment of CT judgment in case K 3/21. Seen from this perspective, the essence of the current dispute between the CJ and the CT is not a conflict between the principle of supremacy of the Constitution and that of primacy of EU law, but the question: in the light of which constitutional values is a position approving or challenging the judgments of the CJ justified. In other words – what idea of constitutionalism underpins the determination made by the constitutional court? Is it liberal constitutionalism – which places protection of individual rights at the centre, consistently with the axiological assumptions of CJ case law – or illiberal constitutionalism – which questions the imperative of control of public authority by independent courts? Such framing of the issue is made possible by an analysis the K 3/21 judgment, in particular the references made in it to the pre-2016 case law of the CT on the relationship between the Constitution and EU law, from the point of view of assumptions of constitutional pluralism.

The Court of Justice of the European Union in the Case Law of the Polish Constitutional Court : The Current Breakdown in View of Polish Constitutional Jurisprudence Pre-2016

Hague Journal on the Rule of Law 2023, t. 15, s. 19-49.

The current crisis in the relationship between the Polish Constitutional Court and the Court of Justice of the European Union (ECJ) is of crucial significance for the process of regional integration based on the values of liberal democracy taking place in the EU. The constitutional crisis in Poland that began in the end of 2015 has challenged the systemic position of the Polish Constitutional Court. It resulted in a new model of constitutional adjudication, and in this new model the Constitutional Court, stripped of its counter-majoritarian power, cannot be perceived as the guardian of liberal democracy. This article postulates that the assessment of the present case law of the Polish Constitutional Court in European matters is made through the prism of the Constitutional Court’s jurisprudence pre-2016 (i.e. before the constitutional crisis). Based on that assumption, the current reversal in the case law of the Polish Constitutional Court concerning the ECJ is analysed and assessed. It is argued that the root cause of the constitutional crisis in Poland is the departure from the principles of liberal democracy in the jurisprudence of the Constitutional Court, which are foundational - in light of the assumptions of the integration process - for the axiological identity of the EU and its Member States. This article also shows how the principles and concepts developed in the Polish constitutional jurisprudence pre-2016 could have served to avoid the current conflict with the ECJ, and how those notions are misused in the current jurisprudence of the Polish Constitutional Court.

Relacja zasady bezpośredniego skutku i zasady pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej w świetle najnowszego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości

Europejski Przegląd Sądowy 2022, nr 6, s. 4-16.

Zasady bezpośredniego skutku oraz pierwszeństwa prawa unijnego należą do zasad ogólnych charakteryzujących prawo UE oraz wyznaczających relację prawa unijnego i krajowego. Mają fundamentalne znaczenie dla wyjaśnienia mechanizmów dotyczących obowiązywania i stosowania norm unijnych w krajowych porządkach prawnych. Jednocześnie zagadnieniem budzącym kontrowersje pozostaje ich wzajemna relacja, a w szczególności pytanie, czy wynikający z zasady pierwszeństwa obowiązek odmowy zastosowania prawa krajowego sprzecznego z prawem unijnym (reguła Simmenthal) jest aktualny jedynie wówczas, gdy norma prawa unijnego jest normą bezpośrednio skuteczną. Wątpliwość ta została ostatecznie rozstrzygnięta w najnowszym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Trybunał po raz kolejny opowiedział się za odrzuceniem koncepcji opartej na rozróżnieniu pozytywnego i negatywnego zastosowania prawa unijnego i postulującej – w oparciu o zasadę pierwszeństwa – obowiązek sądu krajowego niestosowania sprzecznej z normą unijną regulacji krajowej, nawet jeżeli tej pierwszej nie można uznać za bezpośrednio skuteczną. Jak można argumentować, zasada, zgodnie z którą skutek wyłączający normy prawa unijnego może mieć miejsce jedynie wtedy, gdy norma ta jest bezpośrednio skuteczna, ma walor uniwersalny i pozostaje aktualna w odniesieniu do wszystkich wiążących prawnie norm prawa unijnego. Przyjęcie koncepcji, że wyłączenie zastosowania sprzecznego z prawem unijnym prawa krajowego nie jest konsekwencją skutku bezpośredniego prawa unijnego, lecz zasady pierwszeństwa prawa unijnego, pozwalało na uznanie skuteczności decyzji ramowych w przypadku konfliktu z normą prawa krajowego - niezależnie od ograniczeń, jakie względem skuteczności decyzji ramowych nakładał TUE.

The principles of direct effect and primacy of Union law are among the general principles which characterize EU law and determine the relationship between it and national law. They are of fundamental importance for clarifying the mechanisms concerning the validity and application of EU norms in national legal orders. At the same time, their relation to each other remains controversial. The question is in particular whether the obligation – arising from the principle of primacy – to refuse to apply national law which is inconsistent with EU law (the Simmenthal principle) is valid only if the norm of EU law is directly effective. This doubt has been finally resolved by recent case law of the Court of Justice of the European Union. The Court once again supported rejection of a concept based on the distinction between the positive and negative application of EU law, in which concept, on the basis of the principle of primacy, an obligation is postulated for the national court not to apply national rules that conflict with an EU rule, even if the latter cannot be regarded as directly effective. It can be argued that the principle whereby the exclusionary effect of a norm of EU law can only occur if that norm is directly effective has universal application and remains valid for all legally binding norms of EU law.

Pluralistyczna koncepcja relacji prawa UE i prawa krajowego wobec współczesnych wyzwań dla europejskiego porządku konstytucyjnego

Państwo i Prawo 2021, nr 4, s. 3-21.

Pluralizm konstytucyjny, nurt badań w ostatnich dwóch dekadach dominujący w dyskursie naukowym wokół relacji prawa unijnego i krajowego, uznawany bywa za najbardziej udaną próbę wyjaśnienia relacji pomiędzy systemami prawnymi w europejskiej przestrzeni prawnej, czy też szerzej – dostarczenia teoretycznego paradygmatu europejskiego konstytucjonalizmu. Deskryptywny i normatywny walor koncepcji pluralizmu konstytucyjnego pozostaje szczególnie aktualny jako alternatywa dla ujmowania zjawisk prawnych przez pryzmat tradycyjnych paradygmatów prawa konstytucyjnego. W dobie współczesnych wyzwań dla europejskiego porządku konstytucyjnego taka ocena wymaga, jak się wydaje, weryfikacji. W świetle tych założeń w artykule tym przedstawione zostały wybrane koncepcje pluralizmu konstytucyjnego, tj. koncepcje K. Tuoriego, M. Kumma i M.P. Maduro. Wybór tych koncepcji uzasadniony jest tym że, jak można argumentować, w sposób najbardziej wyraźny artykułują one znaczenie dialogu pomiędzy konkurującymi systemami prawnymi, który to dialog pozostaje warunkowany wspólną aksjologią współobowiązujących systemów. W ramach powołanych koncepcji systemy prawne funkcjonujące w europejskiej przestrzeni prawnej postrzegane są nie jako zamknięte i kompletne, lecz wzajemnie na siebie otwarte i funkcjonalnie powiązane. Jak można argumentować, podstawowym założeniem takiej wizji relacji systemów prawa krajowego i unijnego jest przyjęcie, iż pluralistyczna struktura integracji europejskiej pozostaje w uniwersalnych ramach podzielanych wspólnie zasad i wartości demokracji liberalnej, które leżą u podstaw współczesnego konstytucjonalizmu. W kontekście zaprezentowanych koncepcji, w artykule tym podjęta została próba odpowiedzi na pytanie, jak systemowe zmiany w zakresie regulacji prawnych oraz praktyce stosowania prawa określane mianem „systemic deficiencies” - stanowiące aktualne wyzwanie dla europejskiego porządku konstytucyjnego - wpływają na adekwatność deskryptywnych i normatywnych założeń pluralistycznych koncepcji relacji pomiędzy systemami prawnymi w europejskiej przestrzeni prawnej.

Constitutional pluralism, a trend of research which in the last two decades has dominated the scientific discourse concerning the relationship between EU and national law, is considered the most successful attempt to conceptualize the relationship between legal systems in the European legal space or, more broadly, to provide the theoretical paradigm of European constitutionalism. The descriptive and normative value of the concept of constitutional pluralism remains particularly relevant as an alternative to capturing legal phenomena through the prism of traditional paradigms of constitutional law. In view of contemporary challenges for the European constitutional order, such an assessment requires verification. Based on the above assumptions, this article presents selected concepts of constitutional pluralism, i.e. the concepts of K. Tuori, M. Kumm and M.P. Maduro. The choice of these concepts is justified by the fact that, as can be argued, they most clearly articulate the importance of dialogue between competing legal systems, whereas such a dialogue remains conditional upon a common axiology of co-existing legal systems. Within the framework of these concepts, the legal systems existing in the European legal space are not perceived as closed and complete, but open to each other and functionally interconnected. As can be argued, the basic premise of such a vision of the relationship between EU and national law is the assumption that the pluralistic structure of European integration remains within the universal framework of shared principles and values of liberal democracy that underlie modern constitutionalism. In the context of the presented concepts, this article attempts to answer the question how systemic changes in legal regulations and in the practice of applying the law referred to as ‘systemic deficiencies’ – which constitute current critical challenge to the European constitutional order – affect the adequacy of descriptive and normative assumptions of the pluralistic concepts as to the relationship between legal systems in the European legal space.

The obligation to interpret national law in accordance with the European Union law in the jurisprudence of Polish Constitutional Court : focus on limits

European Journal of Public Matters 2017, nr 1, s. 51-62.

The Polish Constitutional Court (PCC) has recognized the need of a constitutional dialogue with the Court of Justice of the European Union (CJEU). In view of the PCC’s case law one of the crucial means of effecting such a dialogue is conforming interpretation, i.e. the interpretation of national law, including constitutional law, in accordance with EU law. It is therefore the limits of conforming interpretation, as established in the case law of the PCC, that to a high degree determine the effectiveness of the dialogue between the two Courts. This article discusses the PCC’s position on the limits of the obligation of conforming interpretation – formulated in general terms and on the basis of specific examples in which the issue of limits of conforming interpretation of constitutional norms was crucial for decisions taken by the PCC. The article accentuates the significance of the principle of preserving sovereignty in the European integration process, as elaborated in the jurisprudence of the PCC, for establishing the limits of conforming interpretation in the PCC’s case law.

Kontrola sądowa w zakresie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa w świetle opinii Trybunału Sprawiedliwości 2/13

Europejski Przegląd Sądowy 2015, nr 12, s. 40-44.

The Court of Justice, in its Opinion 2/13 concerning the draft agreement on the accession of the European Union to the European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, concluded that the agreement envisaged is not compatible with EU law. As the main argument for such conclusion – with respect to the area of CFSP, which is discussed in this article – the Court of Justice pointed out that the agreement envisaged failed to have regard to the specific characteristics of EU law with regard to the judicial review of acts, actions or omissions on the part of the EU in CFSP matters in that it entrusted the judicial review of some of those acts, actions or omissions exclusively to a non-EU body. The article contains an analysis and evaluation of this standpoint of the Court of Justice, in particular in view of the conclusions drawn out from its jud-gments and opinions, in which it determined the requirements to be met by an international agreement in order to preserve the autonomy of the EU legal order.

Obowiązek wykładni zgodnej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego.

Europejski Przegląd Sądowy 2014, nr 4, s. 4-11.

Obowiązek wykładni zgodnej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego.

Europejski Przegląd Sądowy 2014, nr 5, s. 15-22.