Pluralistyczna koncepcja relacji prawa UE i prawa krajowego wobec współczesnych wyzwań dla europejskiego porządku konstytucyjnego

Państwo i Prawo 2021, nr 4, s. 3-21.

Pluralizm konstytucyjny, nurt badań w ostatnich dwóch dekadach dominujący w dyskursie naukowym wokół relacji prawa unijnego i krajowego, uznawany bywa za najbardziej udaną próbę wyjaśnienia relacji pomiędzy systemami prawnymi w europejskiej przestrzeni prawnej, czy też szerzej – dostarczenia teoretycznego paradygmatu europejskiego konstytucjonalizmu. Deskryptywny i normatywny walor koncepcji pluralizmu konstytucyjnego pozostaje szczególnie aktualny jako alternatywa dla ujmowania zjawisk prawnych przez pryzmat tradycyjnych paradygmatów prawa konstytucyjnego. W dobie współczesnych wyzwań dla europejskiego porządku konstytucyjnego taka ocena wymaga, jak się wydaje, weryfikacji. W świetle tych założeń w artykule tym przedstawione zostały wybrane koncepcje pluralizmu konstytucyjnego, tj. koncepcje K. Tuoriego, M. Kumma i M.P. Maduro. Wybór tych koncepcji uzasadniony jest tym że, jak można argumentować, w sposób najbardziej wyraźny artykułują one znaczenie dialogu pomiędzy konkurującymi systemami prawnymi, który to dialog pozostaje warunkowany wspólną aksjologią współobowiązujących systemów. W ramach powołanych koncepcji systemy prawne funkcjonujące w europejskiej przestrzeni prawnej postrzegane są nie jako zamknięte i kompletne, lecz wzajemnie na siebie otwarte i funkcjonalnie powiązane. Jak można argumentować, podstawowym założeniem takiej wizji relacji systemów prawa krajowego i unijnego jest przyjęcie, iż pluralistyczna struktura integracji europejskiej pozostaje w uniwersalnych ramach podzielanych wspólnie zasad i wartości demokracji liberalnej, które leżą u podstaw współczesnego konstytucjonalizmu. W kontekście zaprezentowanych koncepcji, w artykule tym podjęta została próba odpowiedzi na pytanie, jak systemowe zmiany w zakresie regulacji prawnych oraz praktyce stosowania prawa określane mianem „systemic deficiencies” - stanowiące aktualne wyzwanie dla europejskiego porządku konstytucyjnego - wpływają na adekwatność deskryptywnych i normatywnych założeń pluralistycznych koncepcji relacji pomiędzy systemami prawnymi w europejskiej przestrzeni prawnej.

Constitutional pluralism, a trend of research which in the last two decades has dominated the scientific discourse concerning the relationship between EU and national law, is considered the most successful attempt to conceptualize the relationship between legal systems in the European legal space or, more broadly, to provide the theoretical paradigm of European constitutionalism. The descriptive and normative value of the concept of constitutional pluralism remains particularly relevant as an alternative to capturing legal phenomena through the prism of traditional paradigms of constitutional law. In view of contemporary challenges for the European constitutional order, such an assessment requires verification. Based on the above assumptions, this article presents selected concepts of constitutional pluralism, i.e. the concepts of K. Tuori, M. Kumm and M.P. Maduro. The choice of these concepts is justified by the fact that, as can be argued, they most clearly articulate the importance of dialogue between competing legal systems, whereas such a dialogue remains conditional upon a common axiology of co-existing legal systems. Within the framework of these concepts, the legal systems existing in the European legal space are not perceived as closed and complete, but open to each other and functionally interconnected. As can be argued, the basic premise of such a vision of the relationship between EU and national law is the assumption that the pluralistic structure of European integration remains within the universal framework of shared principles and values of liberal democracy that underlie modern constitutionalism. In the context of the presented concepts, this article attempts to answer the question how systemic changes in legal regulations and in the practice of applying the law referred to as ‘systemic deficiencies’ – which constitute current critical challenge to the European constitutional order – affect the adequacy of descriptive and normative assumptions of the pluralistic concepts as to the relationship between legal systems in the European legal space.

Prawo do milczenia osób fizycznych w postępowaniach administracyjnych, które mogą prowadzić do nałożenia sankcji o charakterze karnym : glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 2.02.2021 r., C-481/19, DB przeciwko Commissione Nazionale per le Società e la Borsa (Consob)

Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 8, s. 37-48.

W wyroku w sprawie C-481/19 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej po raz pierwszy wypowiedział się w sprawie prawa do milczenia i nieprzyczyniania się do obciążania samego siebie osób fizycznych. Praktyczne znaczenie wyroku pozostaje doniosłe poprzez wyznaczenie unijnego standardu ochrony w zakresie praw procesowych w obszarze postępowań administracyjnych, które mogą prowadzić do nałożenia sankcji o charakterze karnym. Wyrok zapadł w odpowiedzi na pytanie prejudycjalne sądu konstytucyjnego Włoch, wpisując się tym samym w dialog sądowy kształtujący złożony porządek konstytucyjny UE. Państwa członkowskie powinny korzystać z przyznanych im na mocy aktu prawa wtórnego UE uprawnień dyskrecjonalnych w sposób zgodny z prawami podstawowymi. W ramach wykonywania obowiązków wynikających z dyrektywy 2003/6 w sprawie wykorzystywania poufnych informacji i manipulacji na rynku lub rozporządzenia 596/2014 w sprawie nadużyć na rynku ich zadaniem jest zatem zapewnienie, aby respektując prawo do milczenia zagwarantowane w art. 47 i 48 KPP, właściwy organ nie mógł ukarać osoby fizycznej za odmowę udzielenia mu odpowiedzi, które mogłyby prowadzić do pociągnięcia tej osoby do odpowiedzialności za czyn niedozwolony zagrożony sankcjami administracyjnymi mającymi charakter karny lub odpowiedzialności karnej.

In the judgment in case C-481/19, the Court of Justice of the European Union for the first time spoke about natural persons’ right to remain silent and to avoid self-incrimination. The practical significance of the judgment is considerable: it sets a EU standard of protection in the area of procedural rights in administrative proceedings which may result in sanctions of a criminal nature being imposed. The judgment was issued in response to a question from the Italian constitutional court, as part of the judicial dialogue that shapes the complex constitutional order of the EU.