Relacja zasady bezpośredniego skutku i zasady pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej w świetle najnowszego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości

Europejski Przegląd Sądowy 2022, nr 6, s. 4-16.

Zasady bezpośredniego skutku oraz pierwszeństwa prawa unijnego należą do zasad ogólnych charakteryzujących prawo UE oraz wyznaczających relację prawa unijnego i krajowego. Mają fundamentalne znaczenie dla wyjaśnienia mechanizmów dotyczących obowiązywania i stosowania norm unijnych w krajowych porządkach prawnych. Jednocześnie zagadnieniem budzącym kontrowersje pozostaje ich wzajemna relacja, a w szczególności pytanie, czy wynikający z zasady pierwszeństwa obowiązek odmowy zastosowania prawa krajowego sprzecznego z prawem unijnym (reguła Simmenthal) jest aktualny jedynie wówczas, gdy norma prawa unijnego jest normą bezpośrednio skuteczną. Wątpliwość ta została ostatecznie rozstrzygnięta w najnowszym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Trybunał po raz kolejny opowiedział się za odrzuceniem koncepcji opartej na rozróżnieniu pozytywnego i negatywnego zastosowania prawa unijnego i postulującej – w oparciu o zasadę pierwszeństwa – obowiązek sądu krajowego niestosowania sprzecznej z normą unijną regulacji krajowej, nawet jeżeli tej pierwszej nie można uznać za bezpośrednio skuteczną. Jak można argumentować, zasada, zgodnie z którą skutek wyłączający normy prawa unijnego może mieć miejsce jedynie wtedy, gdy norma ta jest bezpośrednio skuteczna, ma walor uniwersalny i pozostaje aktualna w odniesieniu do wszystkich wiążących prawnie norm prawa unijnego. Przyjęcie koncepcji, że wyłączenie zastosowania sprzecznego z prawem unijnym prawa krajowego nie jest konsekwencją skutku bezpośredniego prawa unijnego, lecz zasady pierwszeństwa prawa unijnego, pozwalało na uznanie skuteczności decyzji ramowych w przypadku konfliktu z normą prawa krajowego - niezależnie od ograniczeń, jakie względem skuteczności decyzji ramowych nakładał TUE.

The principles of direct effect and primacy of Union law are among the general principles which characterize EU law and determine the relationship between it and national law. They are of fundamental importance for clarifying the mechanisms concerning the validity and application of EU norms in national legal orders. At the same time, their relation to each other remains controversial. The question is in particular whether the obligation – arising from the principle of primacy – to refuse to apply national law which is inconsistent with EU law (the Simmenthal principle) is valid only if the norm of EU law is directly effective. This doubt has been finally resolved by recent case law of the Court of Justice of the European Union. The Court once again supported rejection of a concept based on the distinction between the positive and negative application of EU law, in which concept, on the basis of the principle of primacy, an obligation is postulated for the national court not to apply national rules that conflict with an EU rule, even if the latter cannot be regarded as directly effective. It can be argued that the principle whereby the exclusionary effect of a norm of EU law can only occur if that norm is directly effective has universal application and remains valid for all legally binding norms of EU law.